Opvoeding en begeleiding, geen gevangenis
Volgens internationale en Europese kinderrechtennormen moet vrijheidsbeneming bij jongeren tot het uiterste worden voorkomen. En als dat nodig is, moet dat gebeuren in instellingen met kindgericht personeel dat de jongeren zo kan begeleiden in hun ontwikkeling dat ze hun plaats in de samenleving weer in kunnen nemen. Er moeten voldoende mogelijkheden zijn voor de omgang met leeftijdgenoten, sport, lichamelijke oefening, kunst en vrijetijdsbesteding. Jongeren zouden ook buiten de inrichting naar school moeten kunnen gaan en geregeld contact van de jeugdige met de buitenwereld moet worden aangemoedigd en gefaciliteerd. Toen Leonieke Boendermaker in 2007 voorstelde om samen een boek te schrijven over de justitiële jeugdinrichtingen, stond de prakitjk daar nog ver vanaf. In artikel 2 lid 2 Beginselenwet justitiële jeugdinrichtingen (Bjj) was wel vastgelegd dat de tenuitvoerlegging moet worden aangewend voor de opvoeding, maar voor het overige was deze wet grotendeels geënt op de Penitentiaire Beginselenwet voor volwassen gedetineerden.
In ons boek “Opvoeding en bescherming achter ’tralies’. Jeugdinrichtingen tussen juridische beginselen en pedagogische praktijk” (2008) lieten Leonieke Boendermaker en ik zien dat de wetgever in 1905 de voorlopers van de huidige justitiële jeugdinrichtingen, de tuchtscholen en rijksopvoedingsgestichten, zag als opvoedingsinstituten. Hoewel de praktijk heel divers was, is er een periode geweest dat ze als zodanig fungeerden waardoor de samenplaatsing met jeugdigen op civielrechtelijke titel decennia lang geen vragen opriep. Op het moment dat ons boek verscheen, onderscheidden de meeste justitiële jeugdinrichtingen zich echter in weinig meer van een gevangenis. Enkele kritische rapporten zorgden ervoor dat in 2011 verbetermaatregelen werden doorgevoerd om meer invulling te geven aan het wettelijke voorschrift dat de vrijheidsbeneming moet worden aangewend voor de opvoeding. Sindsdien wordt voor elke jeugdige die langer dan drie weken in de justitiële jeugdinrichting verblijft, een perspectiefplan opgesteld en wordt binnen de inrichtingen gebruik gemaakt van de opvoedings- en behandelmethodiek Youturn.